HOE ‘BIG PHARMA’ VIA TTIP DE EUROPESE ZORG KAN ONDERMIJNEN

Luister naar dit artikel

CDA-kamerlid Hanke Bruins Slot waarschuwde minister Edith Schippers half juni over de gevolgen van transatlantisch handelsverdrag TTIP, waarover de EU zich momenteel buigt. Pas op, was haar boodschap, want doordat het Nederlandse zorgstelsel als enige in Europa grotendeels is geprivatiseerd, zouden Amerikaanse zorgverzekeraars en zorgverleners toegang kunnen krijgen tot de Nederlandse markt.
Het is een legitieme zorg. Maar het is beslist niet het enige risico dat TTIP met zich meebrengt voor de gezondheidszorg in Nederland en de rest van Europa.
Follow the Money somt op waarom minister Schippers met argusogen moet kijken naar de inhoud van het handelsverdrag.

Machtig

De farmaceutische industrie is machtig in de Verenigde Staten. Uit de data van het Centre for Responsive Politics, een non-profitorganisatie die geldstromen in de Amerikaanse politiek monitort, blijkt dat de farmasector met afstand de grootste uitgaven doet op het gebied van lobbyen. Dat levert de industrie geen windeieren; van de 2,9 triljoen dollar die jaarlijks in de VSgespendeerd worden aan de zorg, gaat 9,3 procent op aan medicijnen op recept.
De Europese collega’s doen niet veel voor de Amerikaanse ‘Big Pharma’-lobby onder; de lobby-uitgaven in de EU bedragen zeker 40 miljoen euro per jaar en naar schatting waarschijnlijk nog veel meer.
Het mag dus geen verrassing heten dat de farmaceutische industrie aan weerszijden van de Atlantische Oceaan kosten noch moeite spaart om haar wensen te laten opnemen in TTIP. Dat wensenlijstje lekte voortijdig uit en werd uitvoerig bekritiseerd door non-profit belangenorganisatie Commons Network.

Vijf schadelijke voorstellen

Het Commons Network identificeerde eind 2014 samen met een aantal gezondheidsorganisaties, waaronder Medicines in Europe Forums, de International Society of Drug Bulletins en Health Action Europe, de vijf meest zorgwekkende wensen die de farmaceutische industrie middels een ‘Health Annex’ in TTIP wil opnemen.
Dat verlanglijstje behelst kortweg: het aanpassen van intellectueel eigendomsrechten, grenzen stellen aan prijsbeleid van medicijnen door overheden, het begrenzen van transparantie over onderzoek naar medicijnen, het invoeren van internationale arbitrage via Investor to State Dispute Settlement (ISDS) en het gelijkstellen van wereldwijde standaarden op alle gebieden.
Daarmee komen verschillende Europese regels onder druk te staan, argumenteert het Commons Network. Zoals het vorig jaar aangenomen beleid van het European Medicine Agency (EMA) om de resultaten van onderzoek naar medicijnen transparanter en meer toegankelijk te maken.

‘Levensbloed voor innovatie’

De aanpassingen in intellectueel eigendomsrechten betreffen met name de duur van patenten. Patenten vormen het kloppende hart van het verdienmodel van de farmacie. ‘Big Pharma’ verdient geld bij de gratie van het patent: dankzij een vaststaande periode van monopolierechten op een bepaald medicijn kan de farmaceut zijn kosten terugverdienen is het idee. De overheid beschermt dat monopolie in ruil voor de ontwikkeling en verspreiding van innovatieve medicijnen. Wanneer het patent afloopt mag iedereen het in productie nemen en dalen de prijzen spectaculair.
De Europese belangenorganisatie voor de farmaceutische industrie EFPIA refereert dus niet voor niets in haar brochure over TTIP aan intellectuele eigendomsrechten als ‘the lifeblood of innovatieve industries’. De organisatie ziet TTIP als een unieke kans om allerlei voordelen te bewerkstelligen die wel opgesomd (o.a. stimulans voor innovatie, snellere toegang tot medicijnen, minder overheadkosten, betere internationale samenwerking), maar niet onderbouwd worden.
Het oprekken van de duur van patenten, nu standaard 10 jaar, levert de industrie miljarden aan extra inkomsten op. Niet vanwege meer innovatie of betere medicijnen – simpelweg vanwege een langere periode waarin een fabrikant hoge, op monopolierechten gebaseerde, prijzen kan hanteren.
Dat staat recht tegenover het belang van overheden om de prijzen van medicijnen onder controle te houden. Zelfs Nederland, als meest geprivatiseerde zorgstelsel in Europa, zoekt naar manieren om medicijnen betaalbaar te houden. Minister Schippers voerde met succes het zogenaamde ‘preferentiebeleid’ in; dat inhoudt dat artsen indien mogelijk altijd het – patentloze – generieke alternatief voorschrijven van een medicijn in plaats van de veel duurdere merkvariant. Dat is alleen mogelijk wanneer een patent verlopen is. Een verlenging van de patentperiode vormt dus meteen een extra kostenpost binnen het Nederlandse zorgstelsel – iets dat minister Schippers nu juist probeert te voorkomen.

Zeggenschap over de zorg?

Van groot belang is ook de wens van de farmaceutische industrie om grenzen te stellen aan prijsbeleid door overheden. Edith Schippers kondigde recent aan samen met haar Belgische collega Maggie de Block te gaan onderhandelen over lagere prijzen voor medicijnen. Daarnaast geldt op dit moment al een regeling met maximumprijzen voor medicijnen die bij wet is vastgelegd. Kunnen afspraken en regelingen als deze ondermijnd worden wanneer in TTIP andere afspraken worden gemaakt? Het valt niet uit te sluiten.
Kamerleden Louis Bontes en Joram van Klaveren stelden minister Ploumen in april vragen over de impact van TTIP op het Nederlandse zorgstelsel. Biedt de uitgelekte bepaling dat de EU-landen zich het recht voorbehouden om hun zorgstelsel naar eigen inzicht in te richten voldoende bescherming voor het Nederlandse zorgstelsel?
Het antwoord van minister Ploumen luidde: geen zorgen, het is altijd nog aan de EU-landen zelf om te bepalen hoe hun zorgstelsel eruit ziet. Daarom is het niet nodig om opt-outs in het verdrag op te nemen om overheden meer juridische armslag te geven om hun zorgstelsel zelf in te richten. ‘Het EU-werkingsverdrag stelt verder in artikel 168 dat gezondheidszorg een nationale aangelegenheid is met alleen aanvullende bevoegdheden van de EU. Dat wil zeggen dat de overheid zelf het zorgsysteem inricht binnen de kaders van de EU-richtlijnen zoals bijvoorbeeld de Patiëntenrichtlijn en de Schaderichtlijn.’

LOOPT NEDERLAND OVER EEN AANTAL JAREN HET RISICO OM VOOR HET GERECHT GESLEEPT TE WORDEN DOOR PFIZER?

De scepticus zal nauwelijks gerustgesteld zijn door die woorden. De essentie van TTIP is namelijk dat nationale en Europese regelgeving mogelijk ondergeschikt gemaakt worden aan de besluiten van onafhankelijke rechtbanken. Dat is wat internationale arbitrage via ISDS inhoudt, rechtspraak die zich buiten het publieke oog om voltrekt en de bepalingen uit een handelsverdrag boven dat van een willekeurige overheid kan stellen. Een illustratie daarvan is de zaak Micula waarbij een internationale arbitragecommissie de staat Roemenië veroordeelde tot het betalen van een schadevergoeding van 250 miljoen euro aan het Zweedse bedrijf Micula.
Roemenië had namelijk bij het toetreden tot de Europese Unie een vorm van staatssteun afgeschaft waarmee Micula geld verdiende in het land. Roemenië handelde in overeenstemming met Europese regelgeving, maar in strijd met haar bilaterale handelsverdrag met Zweden. Dat leidde tot een succesvolle aanklacht via ISDS.
Loopt Nederland over een aantal jaren het risico om voor het gerecht gesleept te worden door Pfizer als minister Schippers met succes de prijzen van dure medicijnen weet te beperken middels inkoopafspraken? Is er een garantie dat de belastingbetaler niet via ISDS alsnog de ‘gemiste inkomsten’ van een farmaciegigant zal moeten bijpassen?
Nee, is het voorlopige antwoord. In het licht van het nu voorliggende verlanglijstje van de farmaceutische industrie is dat voldoende reden voor minister Edith Schippers om heel kritisch te zijn op TTIP.
Bron